Nog steeds springlevend, The Economist: alle bezwaren tegen Qatar als gastland in een paar alinea’s weerlegd, met feiten. Gastarbeiders? Sexuele vrijheid? Democratie? Qatar scoort beter op alledrie dan Rusland (FIFA Wereldbeker 2018) en China (Olympische Winterspelen 2021). De emir richtte nieuwszender Al Jazeera op – kun je je zoiets voorstellen in China, of Rusland? Homofoob? Wetgeving, ja; vervolging, nauwelijks. Net zoals veel andere Moslim-landen.
Het Institute for the Study of War (ISW), een denktank in Washington, hamert al een tijdje op de groeiende betekenis van Yevgeny Prighozin, de financier van het huurlingenleger Wagner Group. Die heeft een kantoor geopend in Moskou, en uit voortdurend kritiek over het Russische leger (dat onder leiding staat van president Putin). ISW citeert nu Meduza, één van de weinige neutrale nieuwsbronnen in Moskou, dat zegt dat Prighozin een politieke partij wil oprichten. Hij richt zich tot de pro-oorlog, ultranationalistische Russen en ageert in een nieuwsbrief tegen de ‘elite,’ die te slap is. Het is toch potdorie net het oude Rome? Generaals met trouwe soldaten die terugkeren naar de hoofdstad en daar de macht grijpen? Misschien is het wel wensdenken van ISW, dat verre van neutraal is – wie is dat wel in een oorlog? Maar ook historicus Tim Snyder heeft al de mogelijkheid van een burgeroorlog geopperd. ‘Het is erg om te verliezen in Oekraïne, maar nog veel erger om te verliezen in Rusland,’ zo vatte hij het dilemma van Putin samen.
Met een euro koop je meer in Ghana dan in Europa. Dus je kunt voor hetzelfde geld meer CO2-uitstoot beperken in Ghana dan in Zwitserland. Mede daarom sluit Zwitserland contracten met armere landen zoals Ghana, Dominica en Georgië. Die landen adopteren ‘groene’ technologie, op kosten van Zwitserland; Zwitserland mag die CO2-vermindering aftrekken van zijn eigen CO2-uitstoot. Het is volstrekt logisch: CO2 in de atmosfeer heeft geen paspoort. Het is een mondiaal probleem, dus het maakt niet uit waar je de broeikasgassen vermindert. Alles helpt.
Tegenargumenten: president Luis Arce van Bolivië noemt het ‘koolstofkolonialisme.’ Anderen maken zich zorgen dat dit een manier is om CO2-reductie in rijke landen te omzeilen. Zwitserland voert aan dat zijn energievoorziening al grotendeels duurzaam is, namelijk uit stuwdammen en kernenergie.
Dit gaat over SARS-CoV-2 maar het mooiste van dit ellenlange verhaal betreft één van de hoofdrolspelers: Toy Reid (44). Hij leerde makkelijk Spaans op de middelbare school. Als eerste in zijn familie ging hij naar de universiteit. Tijdens zijn bachelor’s studeerde hij Japans. Daarna Oost-Aziatische filosofie en religie op Harvard, waarbij hij Khmer leerde (de taal van Cambodja) en vloeiend Chinees. Werkend in Azië voor de Rand Corporation en later het Amerikaanse BZ leerde hij de allermoeilijkste taal: de ‘party speak’ van Chinese overheidsdienaren, apparatchiks van de Communistische partij. ‘Zelfs een Chinees die Mandarijn spreekt kan het niet volgen,’ zegt hij zelf. ‘Dat is ook de bedoeling. (…) Als ze het over iets hebben dat mogelijk gênant zou kunnen zijn dan praten ze eromheen, en er zijn allerlei bepaalde woorden en zinnen waarmee je toespelingen kunt maken.’
Reid stelde zijn talent 15 maanden ten dienste van een commissie van de Amerikaanse Senaat die probeert te achterhalen: kwam het virus nu van een vleermuis op de markt in Wuhan? Of is het ontsnapt uit een virologisch laboratorium 8 kilometer verderop? (Doet het er toe? Mij lijkt van wel. De eerste theorie is een geval van ‘shit happens’; de tweede, een geval van het toedekken van slecht nieuws door een land dat zich beschouwt als nieuwe wereldleider. De laboratorium-theorie werd in 2020 omarmd door president Donald Trump. Daarmee is het onderwerp in de VS meteen gepolitiseerd, en dat is het gebleven.)
Toy Reid bestudeerde rapporten en verslagen van partijleden bij het Wuhan Instituut voor Virologie, die nog steeds op de website staan, en probeerde door de eufemismen en vaagheden van de ‘party speak’ heen te prikken. Hij schreef een analyse van 236 pagina’s die zou moeten dienen als ondersteuning van het rapport. Afgelopen donderdag kwam de commissie met een ‘interim-conclusie’ waarbij het werk van Reid niet werd gepubliceerd.
ProPublica heeft samen met Vanity Fair maandenlang het onderzoek van de commissie mogen volgen. Ze publiceren nu de onderbouwing die de Senaatscommissie nog niet openbaar wilde maken. Essentie: er was veel zorg in het najaar van 2019 over de veiligheid; er waren ongebruikelijke toespelingen over de veiligheid van het laboratorium op 12 november; op 19 november 2019 kwam een hoge pief uit Beijing op bezoek met, in de interpretatie van Reid, instructies die rechtstreeks afkomstig waren van partijvoorzitter Xi Jinping.
Meer niet. Geen ‘smoking gun.’ Geen bekentenissen. Maar waarom kwam de directeur voor ‘technologische veiligheid en bescherming’ van alle wetenschappelijke instellingen in China persoonlijk naar de provincie?
Voor alle mensen die zeggen ‘Nou een milde dictatuur is zo gek nog niet, kijk eens hoe snel China rijk is geworden,’ is dit het kortste, krachtigste antwoord: ‘Je kunt geen groei hebben zonder vrijheid van meningsuiting. Om de simpele reden dat je zonder kritiek nooit iets kunt verbeteren. Je moet naar iets kunnen kijken en zeggen: Dit gaat niet werken.’ Aldus Tomas Pueyo. ‘Als je geen kritiek op iets mag hebben, kun je geen problemen identificeren. Dus kun je die niet oplossen.’
Stelling twee: als je vrijheid van meningsuiting hebt, volgt onherroepelijk democratie.
De rest van Pueyo’s verhaal is uitweiding en onderbouwing, maar net zo lezenswaardig. De reden dat sommige autoritaire regimes zo snel groeien? Omdat ze een straatarme bevolking hebben geholpen een ‘gewoon’ arme bevolking te worden. Dat is makkelijk, want je kunt afkijken van rijke landen. De meeste autoritaire regimes groeien niet.
En deze is ook niet slecht: ‘Hoe democratischer een land, hoe rijker. Dat is geen correlatie. Geld geeft je geen vrijheid. Als dat zo was, kon je naakt over de stranden van Saoedie-Arabië lopen. Het is vrijheid die welvaart produceert.’
Lezer R. Tamboezer schrijft: ‘Ik heb deze grafiek gemaakt van de gegevens van Visual Capitalist. Het China getal is gebaseerd op de volgende aannames: 90% van de 540 miljoen camera’s en 63% van de 1,4 miljard mensen zijn in steden.’
Wacht even – meer dan vijfhonderd camera’s per 1.000 inwoners … dat is één op de twee!? Waar laat je die dingen? Dat kan toch niet kloppen?
Maar de New York Times gebruikt hetzelfde cijfer. Half miljard op 1,4 miljard, in de steden is de bevolking dichter en dus ook het aantal camera’s. Ongelooflijk.
Maar wat doet de overheid nu met die beelden? De krant heeft de offertes doorgespit van bedrijven die meedingen naar overheidscontracten, specifiek surveillancesystemen. Daarin staan meestal ook de voorwaarden en de wensen van de overheid, de klant. De meeste camera’s kunnen dus gezichten herkennen door iris-scans, maar China heeft ook straatcamera’s die stemmen opnemen, en maakt daar ‘stem-ID’s’ (voice prints) van. De politie wil die koppelen aan de gezichtsherkenning. Eén provincie heeft een database waarop 2,5 miljard foto’s staan. Analytische software kan op basis van de foto’s ras en geslacht vaststellen. De politie heeft in het verleden ook bestellingen geplaatst voor ‘phone trackers’ die telefoonnummers (en dus namen) kunnen koppelen aan de fictieve namen die de eigenaar gebruikt op sociale media.
Twee stukken van mannen die durven te speculeren over hoe deze oorlog kan eindigen. Amerikaans historicus Tim Snyder, Oost-Europa specialist, beargumenteert waarom het hoogst onwaarschijnlijk is dat Poetin een kernwapen zal inzetten; John McLaughlin, voormalig onderdirecteur van de CIA, grijpt terug op zijn herinneringen aan oktober 1989, rondreizend in Duitsland, waar hij geen enkele Duitser kon vinden die kans zag voor een hereniging van Oost- en West-Duitsland. ‘Dat gaan wij niet meer meemaken,’ was het refrein. Het gebeurde een jaar later, op 3 oktober 1990. Net zo moeilijk is het nu voor Russen om te bevatten dat Vladimir Poetin ook kan vallen. Toch zijn er genoeg scenario’s te bedenken.
Snyder: ‘De oorlog zal eindigen als Oekraïense overwinningen op het slagveld de politieke realiteit in Rusland veranderen. Dat is proces is volgens mij al begonnen.’ (…) ‘Dit is een heel bekend fenomeen in de geschiedenis.’
Maar eerst: zal Poetin kernwapens inzetten. Snyder denkt van niet, om een aantal redenen.
‘Dus laten we Poetin’s positie eens nader bekijken,’ schrijft Snyder. ‘Het Russische leger staat niet met zijn rug naar de muur; ze zijn veilig als ze zich terugtrekken in Rusland.’ (…) ‘De macht houden in Moskou is waar het om gaat, en dat betekent niet noodzakelijk nog meer risico’s nemen in Oekraïne.’
Er zijn twee privé-legers naast het Russische: die van de Checheense leider Ramzan Kadyrov, en Yevgeny Prigozhin, de baas van het Wagner-huurlingerleger. Beiden zijn onverbloemd kritisch geweest over de manier waarop de oorlog tot nu toe is gevoerd door de Russische legerleiding – impliciet, Poetin. Prigozhin heeft geprobeerd zijn leger aan te vullen met misdadigers uit de gevangenis; ‘is het mogelijk dat hij die naar het front stuurt als kanonnenvlees, en zijn goede soldaten achterhoudt voor toekomstige projecten?’ vraagt Snyder. Hij concludeert: het gevecht in Oekraïne gaat langzaam over in een machtsstrijd in Rusland. ‘In zo’n gevecht heeft het geen zin om gewapende bondgenoten ver weg in Oekraïne te hebben, als je ze hard nodig hebt in Rusland zelf. Niet noodzakelijk om daar oorlog te voeren, maar wel om anderen te ontmoedigen en jezelf te beschermen. Voor alle betrokkenen geldt: verliezen in Oekraïne is erg, verliezen in Rusland is nog veel erger.’
McLaughlin zegt: Rusland zal niet in staat zijn om nieuwe soldaten op tijd te trainen en te bewapenen. Het is moeilijk te zien hoe het kan winnen. Kernwapens? Alles kan, zegt McLaughlin, maar we hebben genoeg tijd gehad om ons daarop voor te bereiden. Als de bom wordt gebruikt, ‘mijn advies: reageer niet te gehaast.’ Laat eerst de wereld, met name Poetin’s supporters, maar eens rustig bekijken hoe zo’n kernwapen er uit ziet. Dan zijn er altijd genoeg Russische doelwitten die met conventionele wapens vernietigd kunnen worden.
Francis Fukuyama is vaak beschimpt omdat hij in zijn ‘The End of History’ zou betogen dat liberale democratie de beste staatsvorm is. Dat klopt niet; hij zei meer iets van ‘het blijft altijd als laatste over omdat de alternatieven zo vervelend zijn; maar liberale democratie bevat de kiem van zijn eigen ondergang.’
Hoe dan ook, dit is een goed jaar geweest voor ons van het vrije Westen. Je zou kunnen zeggen: Fukuyama 2, autocratie 0. China en Rusland zakten door het ijs, en omdat ze dat zo totaal verschillend deden, ziet ons model er des te robuuster uit. ‘Als je naar de Chinese en Russische mislukkingen kijkt in 2022, dan lijken ze oppervlakkig gezien heel verschillend. Rusland zag weinig risico’s (in Oekraïne) en werd bedwelmd door manhaftige fantasieën over onderwerping. China was te bang voor risico’s (zero-Covid), en bleek te neurotisch om kalm te reageren op bedreigingen. Maar daaronder zie je in beide gevallen een elite die bereid en in staat is om een bevolking mee te slepen en offers laten brengen voor een fundamenteel irrationeel doel.’ Aldus Richard Hanania, politicoloog.
Jeffrey Sachs, Amerikaans ontwikkelingseconoom en luis in de pels van Washingtons buitenlands beleid, legt nog een keer uit waarom de gestage uitbreiding van de NAVO – in 1999, 2004, 2009 en 2019, totaal 13 landen waarvan twee aan de Zwarte Zee – Rusland terecht zorgen baart. Zo’n expansie ziet er vreemd uit voor een ‘defensieve’ organisatie als de NAVO. Hij stelt bovendien:
‘De Russische invasie van 2022 had waarschijnlijk voorkomen kunnen worden als Biden ingestemd had met Poetin’s eis, eind 2021, dat de uitbreiding van NAVO zou stoppen. De oorlog had beëindigd kunnen worden in maart 2022, toen de regeringen van Oekraïne en Rusland een vrede voorstelden op basis van neutraliteit van Oekraïne. Achter de schermen oefenden de VS en Engeland druk uit op Zelensky om geen enkele overeenkomst met Poetin te sluiten, en door te vechten. Dat was het moment dat Oekraïne wegliep uit de onderhandelingen.’
Moet je ‘agressie belonen’ met een wapenstilstand? Of moet je een kernoorlog voorkomen door je te schikken in een niet-perfecte situatie … Twee manieren om er naar te kijken.
Sachs levert een gedenkwaardig citaat, van John F. Kennedy uit 1963, een jaar na de Cuba-crisis: ‘Landen die beschikken over kernwapens moeten hun belangen beschermen, zeker, maar confrontaties vermijden die een tegenstander geen andere keus laten dan tussen kernoorlog of een vernederende aftocht. Zo’n koers, in dit kerntijdperk, is alleen maar bewijs van ondoordacht beleid – of een collectieve doodswens voor de hele planeet.’
Kennedy loste de Cubaanse raketcrisis op door concessies, niet door wilskracht of machtsvertoon. Hij liet Amerikaanse raketten weghalen uit Turkije in ruil voor terugtrekking van Sovjet-raketten uit Cuba. Het jaar daarop tekende hij met de Sovjet-Unie het ‘Partial Nuclear Test Ban’ verdrag.
Oorlog om land te veroveren
Nog een skeptisch geluid, dit van Christopher Caldwell, een journalist met een stevig cv. Hij maakt een paar valide opmerkingen. ‘De vraag wordt vaak gesteld: als hij (Poetin) eenmaal Oekraïne onder de duim krijgt, waarom zou hij dan stoppen? Die vraag heeft een simpel antwoord: omdat Poetin een beetje geschiedenis kent, en omdat hij kan rekenen. Hij heeft niet genoeg kanonnen. En hij heeft niet genoeg soldaten. Poetin begon de invasie van Oekraïne met 190.000 man. Dat is net iets meer dan de 170.000 Sovjet-soldaten die zijn gesneuveld in de – mislukte – poging om Kharkov te heroveren in 1942. Er waren vier slagen om Kharkov; en dat was slechts één van de steden waarvoor gevochten werd.’
En misschien is de onverwachte solidariteit van de VS en de Europese NAVO-landen ook een factor, denk ik dan.
Twee: ‘De Amerikaanse overheid noemt de invasie van Oekraïne meestal een ‘gekozen oorlog.’ Dat was misschien zo aan het begin, maar nu niet meer. Vladimir Poetin en zijn Rusland kunnen nu niet ophouden met vechten. Zo lang de Verenigde Staten bezig is de vijanden van Rusland te bewapenen en Russische burgers brodeloos te maken, kun je ze niet verwijten dat ze dit beschouwen als een overlevingsstrijd voor hun land. De VS is, tot nu toe met minder bloedvergieten, ook bezig met een gekozen oorlog waar het niet uit kan ontsnappen – namelijk, uit angst dat het de internationale orde zou ondermijnen waaruit het de afgelopen 75 jaar zijn macht en voorspoed heeft te danken.’
Luister naar mijn podcast:
