van AI

tech | OpenAI via Ben Evans | 5 sep 25

Als een AI met grote stelligheid een antwoord geeft dat 100% fout is, noemen we dat hallucinatie. Studie van OpenAI zegt: 'Dat komt doordat de evaluatiemethodes de verkeerde prikkels geven. De meeste evaluaties meten de prestaties van een 'model' (een AI) op een manier die gokken beloont, en eerlijke twijfel niet.'

Vergelijk het met een multiple choice test: als je het antwoord niet weet kun je geen antwoord geven, en dan weet je zeker dat je nul punten krijgt. Als je daarentegen gokt, heb je altijd een kans dat je geluk hebt.

Er zijn al een heleboel 'scoreborden' die zich hierop hebben aangepast. Twijfel wordt beloond met extra punten, bluffen gestraft met puntenaftrek. Maar dat is niet voldoende, zeggen deze onderzoekers. Alle scoreborden lijken op elkaar, en ze evalueren allemaal op accuratesse. Dat moet anders, anders blijf je gokken belonen.

Hoe dan anders? Als accuratesse niet het criterium is, of niet het enige, wat dan wel? Tja, dat zeggen ze er niet bij.

Een ongelukkige vrede

politiek | X via Marginal Revolution | 8 sep 25

'Niemand krijgt wat hij wil. Deze oorlog eindigt als de alternatieven voor alle partijen te duur worden.'

'Die realiteit wijst in de richting van een moeizame schikking waar niemand blij mee is, maar waar iedereen mee kan leven.'

Zo eindigt een analyse van Mikhael Khodorkovsky, ooit de rijkste Rus, gearresteerd door Poetin in 2003, in de gevangenis tot 2013, nu in ballingschap in Londen. Op X en ook Youtube.

Schoner?

wetenschap | Scientias | 26 aug 25

Deze nieuwe studie probeert het definitieve antwoord te geven op de vraag; Wat is een schonere auto, elektrisch of fossiel aangedreven? Ja, je moet niet alleen naar de uitlaatpijp kijken maar ook naar de auto zelf, hoe is die in elkaar gezet? Hoe 'schoon' zijn de ingrediënten van een accu? Hoeveel kost het om de auto aan het eind van zijn leven te ontmantelen? Etc. U kent het verhaal. Dit is de eerste studie die ook nog eens de buitentemperatuur meeneemt (in de kou loopt een accu sneller leeg), de bron van de elektriciteit (misschien draait de centrale op steenkool), hoe vaak gebruikt de eigenaar van een 'hybride' wel de accu, rijdt hij veel op de snelweg of juist niet. De uitslag is overdonderend in het voordeel van de EV. Een voorbeeld: een middenklasse personenauto op benzine stoot 351 gram CO2 equivalenten per mijl uit; op volledig elektrisch, 97. Minder dan een derde dus. De studie kijkt verder naar pick-up trucks en SUV's.

Het heelal ontginnen

economie | FT | 6 aug 25

'Welke eigendomsrechten bestaan er in de ruimte? Het enige verdrag ooit gesloten zegt 'de ruimte is van de hele mensheid.' Maar als er een asteroide langs de Aarde vliegt op slechts 17.000 mijl afstand, met naar verluidt 115 miljard euro aan edele metalen aan boord, dan wordt mijnbouw in de ruimte plotseling heel interessant.' (...) 'De Verenigde Staten nam in 2015 een wet aan om eigendom op te eisen van dit soort asteroiden. Gebaseerd op de theorie van John Locke dat eigendomsrecht kan ontstaan als iemand de moeite neemt om maagdelijk land te ontginnen.'

Dit uit een recensie van 'Space to Grow - Unlocking the final economic frontier,' door twee onderzoekers van Harvard Business School.

SpaceX heeft ruimte-'mijnbouw' plots interessant gemaakt. In de tijd van de space shuttle kostte het 90.000 dollar om een kilo de ruimte in te schieten. In 2017 had SpaceX dat teruggebracht tot 2.800 dollar per kilo.

China loopt voorop

tech | TW via SCMP | 27 aug 25

China ontwikkelt een nieuw soort kernreactor die zijn eigen kernafval 'recyclet' en dus 90% minder afval produceert. Op die manier krijg je vele malen meer energie uit dezelfde hoeveelheid splijtstof. Dit prototype heeft nog een ander voordeel: hij heeft een passief koelsysteem. Dat betekent dat er geen pompen zijn die koelwater laten stromen, en dat de koeling kan doorgaan als de elektriciteit mocht uitvallen.

Dit is een 'proof of principle' publicatie; de test die een concept moet doorstaan voordat wordt besloten wordt om er serieus in te investeren. De media melden niet wanneer deze 'vierde-generatie' reactoren mogelijk op de markt komen.

Maar China loopt dus voorop bij het ontwikkelen van kernenergie, en bestudeert alternatieve modellen voor de opwekking. (tip A. Kaizer)

Zandaccu

tech | New Atlas | 27 aug 25

De grootste 'zandaccu' ter wereld is opgestart in Finland. Het principe: energie uit zon of wind of geysers wordt gebruikt om het zand op te warmen tot 600ºC. Kennelijk kan zand dat maandenlang vasthouden. Als er energie nodig is, wordt de warmte afgevoerd via buizen, die de hete lucht (tot 400ºC) gebruiken om stoom te genereren, of om te distribueren naar een lokaal warmtenetwerk.

Geen zin?

ook belangrijk | X | 30 aug 25

37% van volwassenen in de VS heeft één keer per week of vaker seks. In 1990 was dat nog 55%. Bij jong-volwassenen (18-19 jr) is de trend nog pregnanter. Twintig jaar lang antwoordde ongeveer 15% dat ze het afgelopen jaar niet met iemand naar bed waren geweest. In de periode 2010-2024 verdubbelde dat percentage van 12% naar 24%. De schrijver en de reageerders hebben allerlei theorieën. Komt het door de mobiele telefoon in bed? Porno-sites? Netflix? Obesitas ...?

Salonfähig

geld | via Marginal Revolution | 8 aug 25

Als u weet wat 'stablecoins' zijn, lees dan extra scherp - u kunt mij vast betrappen op fouten! Als u geen idee hebt, lees dan ook. Hopelijk bespaart dit een hoop tijd en onderzoek.

Stablecoins zijn geen bitcoins. Het is wel een cryptomunt, in de zin dat hij niet wordt uitgegeven door een centrale bank. De definitie: 'een cryptomunt die probeert een stabiele waarde te houden tegenover een mand andere activa.' Dat klinkt deftig maar volgens de 'bank der banken,' de Bank for International Settlements, is 99% van alle stablecoins gekoppeld aan ... de dollar. Eén op één. Een soort digitale dollar.

Artikelen over stablecoins noemen vaak de voordelen ten opzichte van andere cryptomunten. Stabieler, dus. Breder geaccepteerd. Maar dat is voor een cryptofoob als ik niet interessant. De hardnekkige vraag is: als ik een dollar heb, een echte 'greenback' die wordt gegarandeerd door de Amerikaanse overheid en die overal wordt geaccepteerd - waarom zou ik die dan omzetten in een fictieve 'stabielmunt' die helemaal niet stabiel is? Wat is het nut, het bestaansrecht van die stablecoin? Want de korte geschiedenis leert dat een stablecoin kan devalueren omdat het kapitaal dat de waarde garandeerde, verdween.

Het antwoord: stablecoins worden vrijwel uitsluitend buiten de VS gebruikt. Namelijk door mensen die niet zo makkelijk aan 'echte' dollars kunnen komen. Ze hebben geen bankrekening, geen betrouwbare banken, onvoorspelbare wisselkoersen. Wisselkantoren eisen commissies. Vaak in landen met heftige inflatie. Voor internationale handel. Tweederde van alle transacties in de wereld wordt gefactureerd in dollars. Maar wat als je nou niet aan dollars kan komen? En omgekeerd ook: voor een bedrijf als Starlink, dat satelliet'schotels' over de hele wereld verkoopt, is het veel makkelijker om alle facturen in stablecoins op te stellen. Belangrijk voordeel is ook dat je geen commissie betaalt.

Waarom is dit nu opeens belangrijk? Omdat president Trump in juli de zegen aan stablecoins heeft gegeven door de GENIUS Act te tekenen, met steun van tweederde van Huis en Congres. Het effect is: iedereen kan in de toekomst achter zijn laptop of telefoon snel en drempelloos geld overmaken, zonder commissies te betalen. En: een makkelijker manier voor niet-Amerikanen om hun spaargeld, hun winsten, hun pensioenen om te zetten in dollars. En daardoor: nieuwe toekomst voor de dollar zelf. Die immers het anker is van deze nieuwe munt. En dat kan die dollar goed gebruiken omdat opeenvolgende Amerikaanse presidenten, na Bill Clinton, de dollar hebben ondermijnd door begrotingstekorten.

De Europese Centrale Bank maakt zich openlijk zorgen dat Europese burgers elkaar gaan betalen in stablecoins. Hoe minder er in euro's wordt gehandeld, hoe minder invloed de centrale bank kan uitoefenen op inflatie en wisselkoers.

En dit alles zes jaar na de introductie van de Libra, de stablecoin van Facebook, in 2019. Die werd uiteindelijk kapotgereguleerd door de centrale banken en overheden die vreesden hun greep op de markten te verliezen. Maar de vraag naar een simpeler dollar blijkt hardnekkig. En de Amerikaanse politiek heeft zich ermee verzoend. Niet alleen Trump, ook de volksvertegenwoordigers.

En daar gaat-ie dan ...

geld | FT | 16 aug 25

Eli Lilly gaat in Engeland de prijs van een populaire vaccinatie voor gewichtsverlies per september met 170% verhogen. (zie Bicker van gisteren, 'Medicijnen.') Ja, de NHS betaalt het oude tarief, en ja, andere instellingen kunnen hun eigen prijs onderhandelen. Maar het startschot is gelost.

'Rutte, schaam je.'

politiek |web | 11 aug 25

Secretaris-generaal van de NAVO Mark Rutte zei in een Amerikaans TV-interview, vooruitblikkend op de Trump-Poetin top in Alaska: 'Als we praten over een toekomstige afspraak met Rusland dat het heerst over delen van Oekraïne, dan moet het duidelijk zijn dat we praten over feitelijke, de facto erkenning, niet politiek, de jure.'

'Misselijkmakend,' schrijft Gabrielis Landsbergis, oud-minister van buitenlandse zaken van Litouwen. 'Rutte doet alsof het allemaal uiteindelijk prima afloopt op de lange termijn, net zoals het prima was voor de Baltische landen na tientallen jaren de facto bezetting door Oompje Joe Stalin.'

''Uiteindelijk' was na tientallen jaren van deportaties, moorden en terreur, en gewelddadige campagnes om iedereen in Russen te veranderen.'

'Voor een vrouw die wordt verkracht voor de ogen van haar kinderen maakt het niet uit of het de facto of de jure is.'

'Wij democratieën zouden ons moeten schamen dat we Oekraïners niet kunnen beschermen. We zouden vastberaden moeten zijn, niet bezig met semantische trucs om onze verantwoordelijkheid te verminderen, en de agressor te belonen.'

Doeners vs juristen

economie | Dan Wang | 25 jul 25

Dan Wang, Amerikaanse zoon van Chinese immigranten, schreef tussen 2017 en 2023 een jaarlijkse lange 'brief' uit China die gretig werd gelezen. Hij kondigt nu een boek aan, 'Breakneck' losjes vertaald: 'Halsoverkop.' je kunt de rivaliteit tussen China en de VS niet begrijpen met ouderwetse concepten als socialistisch, democratisch of neoliberaal. Amerikanen en Chinezen lijken in de grond op elkaar: rusteloos, praktisch, dol op de kortste weg. Het grote verschil tussen China en de VS, zegt hij, is dat China een land van makers is, en Amerika een land van juristen. Zeg maar Delft vs Leiden. 'China gebruikt een moker om problemen op te lossen, fysieke en sociale; en Amerika hanteert de rechtbankhamer ('gavel') om ongeveer alles te blokkeren, goed of slecht.'

Het is een mooie these waar je veel aan kunt ophangen. Importheffingen en regulering in de VS, tegenover snel en op schaal elektrische auto's ontwikkelen in China. Etcetera.

Aan de andere kant: dat legalisme is wel de laatste linie tegen dictators, zoals de huidige president van de VS. Hij ontslaat onwelgevallige rechters en hoge ambtenaren, organiseert pogroms tegen arbeiders met een bruine huidskleur, en stuurt het leger de straat op. Zijn partij probeert kiesdistricten te veranderen om volgend jaar de meerderheid in het congres te behouden. De enige partij met voldoende macht om weerstand te bieden is - de rechterlijke macht. Als die ook wordt overspoeld, dan rest alleen nog het leger.

De prijs van een pil

geld | X | 5 aug 25

President Trump sneed deze maand een gevoelig onderwerp aan: waarom zijn ziektekosten in de VS zo veel hoger dan in Europa? Hij werd gebeld door een vriend, op vakantie in Londen: 'President, ik heb net 88 dollar betaald voor deze ontvettingspil. In New York betaalde ik 1.300 dollar. What the hell is going on?'

Amerikanen vormen slechts 4% van de wereldbevolking maar zijn goed voor twee-derde (TWEEDERDE in Trumpspeak) van de winsten van de farmaceutische bedrijven. Die worden afgeperst door Europese overheden, die plafonds zetten op de prijzen. 'Dus farmabedrijven schoven de rekening voor R&D door naar Amerikanen,' zei Trump.

Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Omdat de farma-bedrijven de grootste lobby hebben in Washington. Volgens minister voor gezondheid Robert Kennedy zijn er net zo veel farma-lobbyisten als er Congresleden zijn.

In een nieuw edict schrijft Trump: 'Wat de laagste prijs is in een ander ontwikkeld land, dat is de prijs die wij Amerikanen gaan betalen.'

Maar die hoge R&D-kosten dan? 'Die moeten de andere landen gaan betalen.' Dus de farmaceuten krijgen 30 dagen om deze kortingen voor Amerikaanse consumenten door te voeren en het geld op te halen elders. Als ze hun prijzen in Europa niet kunnen verhogen? Exportheffingen voor die landen.

Winnen is ook niet alles

psychologie | The Athletic | 21 jul 25

De beste golfer ter wereld, Scottie Scheffler, baarde opzien vorige week toen hij zei (kort samengevat) 'Winnen is leuk, maar dat duurt maar een paar minuten en daarna denk je: en toen?' Zijn introspectie duurde maar liefst vijf minuten, fascinerend om in zijn geheel te beluisteren.

Verslaggever ging met dit verhaal naar een professor aan Harvard. Wat is hier aan de hand? Volgens de prof: wij mensen stellen doelen omdat we een richting willen hebben. Maar we weten ons geen raad als we dat doel hebben bereikt. Meer dan de helft van atleten die een gouden Olympische medaille winnen krijgt binnen drie maanden een depressie. 1)

'Je brein speelt cognitieve spelletjes met je,' zegt de prof, en daar moet je doorheen prikken. Hoe dan? Hoe voorkom je dat je in deze val loopt? Het Boeddhistische antwoord, zegt hij, is 'intentie zonder gebondenheid.' Oftewel: erken welke richting je wilt, maar maak jezelf geen slaaf van het doel. Dat doet Scheffler dus heel goed.

1) Erger nog: de gelukkigste medaille-winnaars zijn de bronzen medaillisten. Zij vergelijken zich met de rest van het veld, die allemaal helemaal niks hebben gewonnen. De ongelukkigste zijn de zilveren medaille-winnaars: die zullen zich hun hele leven vergelijken met de nummers één. Ze gaan het vroegste dood en leven het ongelukkigst. Dit volgens een studie die een periode van 100 jaar bestrijkt.

Wat kost die reis?

tech | The Verge | 18 jul 25

Delta Airlines experimenteert met AI om de prijzen voor tickets 'flexibeler' te maken. Oftewel, duurder. Immers, de president van Delta, Glen Hauenstein, zegt: 'We zijn in een zware testfase. Het bevalt. Het bevalt erg goed, en we gaan het uitbreiden.'

Luchtvaartmaatschappijen doen dit al langer, dat weten we. Hoe lang van te voren je boekt, welke website je gebruikt, welke browser je gebruikt, zelfs welk merk telefoon - dat wisten we. Maar kennelijk kun je met AI nog meer inzoomen.

Zoals zo vaak zijn de commentaren ook informatief. Als je betaalt met een credit card krijgt de verkoper allerlei details van je te zien. Ja, zegt een andere lezer: 'Daarom weigert Walmart nog steeds betalingen met Apple Pay. Omdat Apple Pay de informatie op de kaart anonimiseert.'