Hoe nu verder

Kapitaal en democratie

politiek | Comment is Freed | 25 jun 25

Eindelijk iemand die Francis Fukuyama's bekendste boek tot het eind heeft gelezen: 'The End of History and the Last Man' uit 1992. Kort gezegd: ja, liberale democratie is met al zijn gebreken nog steeds beter dan elke andere staatsinrichting, maarrrrr .... het heeft inherente gebreken waardoor het al snel ondermijnd zal worden. Hoe dan? Een maatschappij waarin iedereen te eten heeft en mag stemmen, schept gezapige, luie en decadente mensen. Dat is wat Friedrich Nietzsche 'de laatste mens' noemde. Hij dacht dat alle vooruitgang wordt aangeduwd door menselijke ambitie, eerzucht en 'thymos,' en dat een welvarende maatschappij dus altijd zal verliezen van een ambitieuze heerser - iemand van binnen het land, of daarbuiten.

Fukuyama voorzag ook de rivaal voor liberale democratie: geen land kan lang welvarend zijn zonder kapitalisme, maar moet dat per se gepaard gaan met democratie? Hij keek naar Azië: 'De belangrijkste rivaal voor het liberale universalisme van de Amerikaanse en Franse revoluties komt niet uit de communistische wereld, waar de economische mislukking voor iedereen te zien is, maar uit de Aziatische landen die liberaal economisch beleid koppelen aan een soort paternalistische dictatuur.'

Nu, 30 jaar later, zijn er ook voorbeelden buiten Azië. Dit artikel kijkt naar specifiek Rwanda en El Salvador. Misschien werkt kapitalisme ook prima onder een dictator. Een 'kapitalistische autocratie.'

Vooral El Salvador onder Nayib Bukele stemt tot nadenken, ook omdat de man zelf een inspiratiebron is voor de huidige president van de Verenigde Staten. Donald Trump suggereerde deze week dat hij de burgemeester van New York zou kunnen laten arresteren, als die deportaties zou tegenwerken.

Bukele schrapte passages uit de Grondwet, ontsloeg rechters, viel het parlement binnen met een zwaarbewapende lijfwacht op het moment dat moest worden gestemd op een voor hem belangrijk onderwerp. Bukele maakte met draconische maatregelen een einde aan de bende-oorlogen die het land hadden verlamd en het dankbare volk vergeeft hem daardoor alles: zelfs nu heeft hij nog steeds de goedkeuring van 80% van Salvadoranen.

Dus kapitalistische dictatuur is de toekomst? Misschien. Er zijn op dit moment weinig democratieën die weten om te gaan met de onvrede van burgers. Dat opent de deur voor politici met autocratische ambitie. Maar als 'thymos,' erkenning, de belangrijkste drijfveer is van ieder mens, kan een dictator - die per definitie zijn onderdanen geen erkenning geeft - dan permanent in het zadel blijven? En als de dictator het volk welvarender maakt, krijg je dan niet ook meer mensen die 'vrij' willen zijn?