De vrije markt

Je hoort de laatste tijd regelmatig ‘kapitalisme heeft z’n beste tijd wel gehad’ en ‘de vrije markt werkt niet’ en ‘het wordt tijd voor een nieuw economisch model’ of zoiets. De vraag is dan altijd: wat dan? Welk systeem is minder slecht dan het huidige? Het is voor de meeste economen geen nieuws dat je ‘de vrije markt’ niet zijn gang moet laten gaan. Econoom Noah Smith herinnert ons er aan dat zijn vakgenoten door de eeuwen heen altijd interventionistisch zijn geweest, te beginnen bij Adam Smith. Van wie meteen vijf citaten:

1. ‘Onze handelslui en werkgevers mopperen veel over de nadelige gevolgen van hoge lonen, die de prijs van goederen verhoogt en de omzet verlaagt. Ze zeggen niets over de nadelige gevolgen van hoge winsten. Als het gaat over de gevaren van hun eigen winst, dan zwijgen ze.’
2. ‘Het is niet zo onredelijk te vragen dat de rijken bijdragen aan de samenleving, niet slechts in evenredigheid tot hun inkomsten, maar zelfs iets meer dan dat.’
3. ‘Geen enkele samenleving kan toch welvarend en gelukkig genoemd worden als de grote meerderheid arm en miserabel is?’
4. ‘Als er ergens een groot bezit is, dan is daar ook grote ongelijkheid. Voor iedere rijke man moeten er minstens vijfhonderd arme zijn. De rijkdom van de enkeling veronderstelt de behoeftigheid van velen.’
5. ‘Als mensen uit hetzelfde vak elkaar ontmoeten, al is het maar voor jolijt en vermaak, dan komt het gesprek vroeg of laat, maar bijna altijd, uit op het onderwerp: hoe kunnen we samenspannen tegen het publiek, of hoe kunnen we de prijzen verhogen.’

Smith (Noah, niet Adam) citeert vele andere invloedrijke economen. De school van ‘laissez faire’ en ‘de overheid is uw vijand’ is een relatief nieuwe en nog steeds marginale stroming onder economen, zegt hij. De vraag onder de meerderheid is door de jaren heen: ‘wat is de meeste effectieve manier waarop de overheid/het algemeen belang de nadelige effecten van economische transacties kan beperken?’

ASML

…in Veldhoven maakt machines waarmee je de beste computer chips kunt fabriceren. ‘Het belangrijkste bedrijf ter wereld waar u nooit van hebt gehoord,’ zegt een Amerikaanse wetenschapper in deze lange reportage. Wat maakt ASML nou zo bijzonder? Dit artikel legt het uit. Er is geen enkel ander bedrijf ter wereld dat iets soortgelijks produceert;  zonder ASML kun je niet geavanceerde chips maken; en China zou er tien jaar over doen om deze  technologie te ontwikkelen. (tip A. Nieuwland)

Ademen

Schonere lucht heeft de oogst van mais en soja over een periode van twintig jaar met 20% vergroot. Concludeert een studie van negen landbouwstaten in de VS in de periode 1999-2019, na nieuwe regels van de Clean Air Act van 1990.

Smeren!

Een soort ‘zonnebrandcreme’ voor asfalt vermindert de hitte die het straatoppervlak opvangt en terugkaatst. Zou steden leefbaarder maken. Ingredient is titanium oxide, dat ook wordt gebruikt in zonnebrandcremes voor mensen. Verschillende gemeentes in de VS zeggen dat ze het hebben geprobeerd en dat het werkt.

“Life has a practice of living you, if you don’t live it”
— Philip Larkin

Vaccins werken

Studie in New England Journal of Medicine. 3.975 artsen en verplegers gevolgd, gevaccineerd en niet. Daarvan kregen 204 corona. Vijf van die 204 waren gevaccineerd, 11 deels. Dus 204-16=188 geïnfecteerden had geen bescherming.

Belangrijker: de geïnfecteerden werden minder ziek. Een week versus twee weken. Minder ‘virus load.’

Hoe klinkt Mars?

We hebben al heel wat mooie video van Mars zien komen, dankzij de ‘rovers’ van NASA en anderen. (Er zijn nu zo’n tien verkenners en landingscapsules op Mars, sommige niet langer functioneel. ESA en Rusland willen volgend jaar ook eentje op weg sturen.) Maar we kregen alleen beeld. De Zhurong verkenner van China, die enkele honderden kilometers van de Perseverance van NASA op Mars rondrijdt, heeft nu een film met audio gestuurd.

Hoe klinkt het? Een beetje een deceptie. Er is weinig atmosfeer dus weinig om geluidsgolven te dragen.

India

India heeft de laagste data-tarieven voor mobiele telefoon in de wereld, en het hoogste gebruik van data per gebruiker. Reliance is een familieconglomeraat dat zich de afgelopen vijf jaar heeft ingevochten in de telecomwereld. Mede dankzij een prijsoorlog door hen begonnen (de JioPhone kost 30 dollar) heeft India nu 450 miljoen smartphone gebruikers. Google heeft vorig jaar 4,5 miljard dollar geïnvesteerd in Jio Platforms, dat nu de JioPhone Next lanceert, met Android software. De één zegt: dit is een enorme markt met honderden miljoenen potentiële klanten die de 20ste eeuwse middenstand overslaan en in één keer overspringen naar de digitale wereld, en Reliance is de ideale partner. De ander zegt: dat hebben we al vaker gehoord. Hoe dan ook, het wordt een mooi spektakel.

Andreessen

Marc Andreessen (mede-oprichter Netscape, baas Andreessen Horowitz, A16Z) over crypto en AI. Hij wordt niet opgewonden van AI, maar wel van de crypto-technologie (A16Z heeft net een fonds van $2,2 miljard opgericht voor investeringen in crypto):

‘Crypto verandert de architectuur van hoe technologie werkt, en dus hoe de wereld werkt. Die architectonische verschuiving heet opgesplitste consensus – grote groepen mensen die elkaar niet kennen, en dus niet weten of ze elkaar kunnen vertrouwen, kunnen nu hun eigen netwerk van vertrouwen en betrouwbaarheid opbouwen.

‘Dit heeft het internet nooit gehad, maar nu wel; en ik denk dat we er 30 jaar over gaan doen om te ontdekken wat we er allemaal niet mee kunnen. Geld is de meest voor de hand liggende toepassing van dit idee, maar je moet breder denken – we kunnen, in theorie, ‘internet-native’ contracten schrijven, leningen, verzekeringen, eigendomstitels op roerende en onroerend zaken, unieke digitale zaken (non-fungible tokens, oftewel NFT’s) creëren, online NV’s oprichten (digital autonomous organizations), etc.’

‘Denk je eens in wat dat betekent. Tot nu toe nam iedere samenwerking online de vorm aan van óf een ouderwetse ‘offline’ eenheid, een bedrijf met een website; of een ‘open source’ project a la Linux waar geen geld in rondging.

‘Met crypto kun je duizenden nieuwe vormen van beloningssystemen ontwikkelen voor online samenwerkingsvormen, omdat deelnemers in een crypto-project rechtstreeks betaald kunnen worden zonder dat er een ‘echt’ bedrijf aan te pas hoeft te komen.

‘‘Open source’ software development is prachtig, maar er zijn nu eenmaal meer mensen die voor geld willen werken dan mensen die voor niks willen werken.  Dus opeens wordt er van alles mogelijk. Nogmaals, ik denk dat we er 30 jaar over gaan doen om alle consequenties hiervan te zien, maar ik denk dat het niet zo gek is om te zeggen dat er hier een beweging mee begint die werken en beloning zal veranderen, en daarmee onze hele beschaving.’

Over AI (kunstmatige intelligentie):

‘Ik ben ingenieur, en ik vind het moeilijk om er emotioneel over te worden. AI – of de plattere term, Machine Learning – is zeer krachtige technologie (…) maar het is nog steeds software, wiskunde, cijfers; de machines krijgen geen zelfbewustzijn, Skynet bestaat nog steeds niet (zie Terminator),  computers doen nog steeds precies wat we ze vertellen. Dus AI/ML blijft gereedschap voor mensen en is niet een vervanger van mensen.’

De toekomst?

‘Vergeet niet dat we vóór Covid al de beste economie hadden (in de VS, red.) van de afgelopen 70 jaar – stijgende lonen, lage en dalende werkloosheid, zero inflatie. De economie verbeterde zelfs sneller voor lage lonen en ongeschoold werk dan voor mensen zoals wij, ook al zijn computers nu overal. Werkloosheid onder laaggeschoolden (mensen zonder middelbare school) was op het laagste punt ooit gezien. Dit is niet het spookbeeld van een samenleving die steeds meer automatiseert; dit is het dividend van drie eeuwen toenemende mechanisatie en computerisatie. Ik verwacht dat deze trend doorzet naarmate de economie zich herstelt van Covid.’

Tech en middenstand

‘Software eats the world’ maar de software-reuzen maken langzaam de bocht terug naar de wereld van bakstenen en etalages. Amazon experimenteerde al eerder met kassaloze winkels, in het klein (‘to go’); nu is de eerste volwaardige kassaloze supermarkt geopend in de buurt van Seattle. En Google opent zijn eerste winkel in Chelsea in New York:

Hoewel, ‘eerste’ – het is niet zeker of er meer volgen. En ‘winkel’ – Google heeft niet zo veel tastbare spullen, dus het is meer een soort showroom. Klanten kunnen ervaren hoe goed de Pixel telefoons kunnen fotograferen, en hoe de Nest thermostaat op afstand werkt. (Microsoft heeft overigens al zijn winkels alweer gesloten.)

PS teken des tijds: de Amerikaanse post laat nu een een deel van het werk uitvoeren door vliegtuigen van … Amazon. (link)